Dilemma’s rond zwangerschap en roken

Laagopgeleide zwangere vrouwen roken bijna zes keer zo vaak als hoger opgeleide moeders in spe. Van de vrouwen die er wel in slagen om te stoppen begint 43 procent weer in het eerste jaar na de bevalling. Naïma Abouri van Pharos, expertisecentrum gezondheidsverschillen dook achter de cijfers en sprak met deze moeders.
Meer dan twintig vrouwen heeft ze gesproken. Zwanger of net bevallen, laagopgeleid en voor het overgrote deel afhankelijk van een bijstandsuitkering. Lange gesprekken heeft ze gevoerd. Over roken, over de zwangerschap en de baby maar ook over tal van andere onderwerpen. Projectleider Naima Abouri: ‘Schulden, relatieproblemen, depressies. Er is zoveel aan de hand in de levens van deze vrouwen. De zwangerschap was vaak ook niet gepland. De sigaret, zeggen ze, helpt hen de dag door te komen.’

Ik ben één keer gestopt geweest tijdens deze zwangerschap, maar toen kreeg ik slecht nieuws van de belastingdienst, ik moest geld terugbetalen en toen ben ik weer begonnen.”

(Vrouw, 30 jaar, 28 weken zwanger van haar tweede kind)

Het was erg lastig om de vrouwen te bereiken, vertelt projectleider NaÏma Abouri, die samen met Pharos-collega Marjolein Keij in opdracht van onderzoeksproject PROMISE het rapport ‘Ik wist dat ik wilde stoppen en gewoon een goede moeder wilde zijn’ schreef. De schaamte onder de vrouwen is groot en naar een bijeenkomst over roken tijdens de zwangerschap zal deze doelgroep niet komen. Met hulp van zorgprofessionals is het toch gelukt om in gesprek te gaan met drieëntwintig aanstaande of net bevallen moeders en in een aantal gevallen ook partners en familieleden.

Het gaat om vrouwen die in een omgeving verkeren, waar roken de norm is, vertelt ze. De vrouwen kennen vaak ook geen mensen die erin geslaagd zijn te stoppen met roken. De zwangerschap dwingt deze groep – vaak voor de eerste keer – na te denken over gezondheid en gezond gedrag . Veel van de vrouwen roken meer dan een pakje per dag en komen vaak samen met anderen om te ‘klikken’ ofwel zelf sigaretten te maken. ‘Een stuk goedkoper dan een pakje kopen en ook een sociale activiteit. Het valt dan niet mee om als enige te stoppen.’

Dit betekent niet dat de vrouwen zich helemaal niet schuldig voelen, stelt Abouri: ‘Ze proberen wel te stoppen of te minderen. Daar zijn ze eigenlijk de hele zwangerschap mee bezig. Wanneer rook ik de volgende sigaret? Ze voelen zich ook schuldig wanneer ze op straat met een dikke buik of achter de kinderwagen een sigaret opsteken.’

Abouri sprak met de vrouwen over hun verslaving, over de zwangerschap, over wat voor hulp ze nodig zouden hebben om te stoppen met roken.

Het antwoord blijkt verre van eenduidig. Niets voor niets dat het percentage rokende zwangere vrouwen met een laag sociaal economische status al jaren even hoog is. Een simpele oplossing is er niet, stelt Abouri. ‘Maatwerk is nodig. De ene zwangere vrouw is de ander niet. De ene vrouw heeft behoefte aan meer kennis, de ander aan hulpmiddelen of coaching.’

Deze vrouwen weten heus wel dat roken slecht het voor de baby is. ‘Maar ze hebben allemaal wel een moeder, tante of buurvrouw die gerookt heeft en gezonde kinderen heeft gekregen. Mijn kindje groeit toch goed, klinkt het dan. En stress is ook nog veel slechter.’

Zelfs ernstige voorbeelden maken niet altijd indruk. ‘Ik heb een moeder ontmoet die twee zware bevallingen achter de rug had. Ze was bij de eerste bevalling bijna haar kindje verloren door het roken, maar ze bleef tijdens de tweede zwangerschap toch roken.’ Het toont de ernst van de verslaving. Abouri. ‘Dat moeten we niet vergeten, het is geen kwestie van leefstijl, deze vrouwen zijn ernstig verslaafd. Tabak is wat dat betreft te vergelijken met een harddrug. Het is heel moeilijk om te stoppen.’

‘Ik wilde wel stoppen maar kon dat niet, vanwege de situatie en de stress en al dat soort dingen. Dus toen had ik zoiets van: stress is ook niet goed voor de kleine en roken ook niet, dus dan moet je keuzes maken: of gewoon de hele dag door stress en uiteindelijk kan het dan allemaal mislopen, of maar vijf sigaretjes per dag en dan komt het nog wel goed’

(Vrouw, 18 jaar, moeder van een dochter van 1,5 jaar)

Abouri pleit daarom ook voor empathie met de doelgroep. ‘Deze vrouwen hebben al zo’n laag zelfbeeld, ze voelen zich buiten de maatschappij staan. Ze hebben geen werk en dan kunnen ze ook nog niet eens stoppen met roken voor hun kind. Daarom is de toon van het gesprek en de juiste vaardigheden om het gesprek aan te gaan als professional ook zo belangrijk.’

Het gevaar is, zegt Abouri, dat zowel voor de vrouwen als voor de drukke zorgprofessional, roken het ondergeschoven kindje blijft. ‘Ik vond het schrikbarend dat veel van de vrouwen die ik heb gesproken, verwachten dat hun zoon of dochter later ook gaat roken. Ze hebben het eigenlijk al opgegeven en dat breekt echt mijn hart.’

Bron: Pharos en onderzoeksproject PROMISE